नेपाली हास्यव्यङ्ग्य अनलाइन पत्रिका

नेपाली साहित्यमा विधाकेन्द्री प्रतिनिधिमूलक सङ्कलनको सम्पादन प्रकाशनको आरम्भ सूक्तिसिन्धु (१९७३ ) बाट भएको हो । सूक्तिसिन्धुपछि यस कार्यलाई व्यवस्थित र मर्यादित बनाउने काम ईश्वर बरालले गरे । बरालका झ्यालबाट (२००६), हिमालचूली (२०१२) र सयपत्री (२०१३) जस्ता कृतिबाट क्रमशः नेपाली साहित्यका कथा, कविता र निबन्धका विधापरक पक्षको खोज र प्रतिनिधिमूलक सामग्री सङ्कलन सम्पादनको जग बस्यो । त्यसै जगमा टेकेर साहित्यका विधापरक अध्ययन र सङ्कलनहरूको संयोजन सम्पादनको लहरै चलेको देखिन्छ । यो लहर सबभन्दा बढी कवितामा देखिएको छ । अन्य विधालाई छाडेर सबभन्दापछि विकसित निबन्धलाई मात्र आधार मान्ने हो भने वासुदेव लुइँटेलको छ्याकन (कविता सहित), राजेन्द्र सुवेदी र हीरामणि शर्मा पौडेलको हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध (२०४७), तारानाथ शर्माको पच्चिस वर्षका नेपाली निबन्ध ( ) हुँदै अगाडि बढेको पाइन्छ । हास्यव्यङ्ग्यतर्फ सुवेदी र पौड्यालका परम्परामा देखा परेका अर्का सम्पादक नरनाथ लुइँटेल (२०१६) हुन् । उनीद्वारा सम्पादित प्रतिनिधिमूलक निबन्ध कृति प्रतिनिधि नेपाली हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध हो ।
प्रतिनिधि नेपाली हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध कृति सामान्यत दुई खण्डमा व्यवस्थित गरिएको छ । यस कृतिको पहिलो खण्डमा हास्यव्यङ्ग्यको सैद्धान्तिक सन्दर्भ र नेपाली हास्यव्यङ्ग्य : इतिहासको सेरोफेरो शीर्षकमा दुई ओटा पक्ष समेटिएका छन् । यी पक्षमध्ये पहिलो शीर्षक अन्तर्गत हास्यव्यङ्ग्यको परिभाषा, अन्तर्विधागत अवस्थिति, पूर्वीय तथा पाश्चात्य मान्यता, प्रकार, तत्व एवम् प्रहारको निसाना, अभिव्यक्तिको निसाना, माध्यम र दायित्व जस्ता उपशीर्षकमा सङ्क्षिप्त रुपमा हास्यव्यङ्ग्यको पूर्ण परिचय दिने प्रयास गरिएको छ । दोस्रो शीर्षक अन्तर्गत नेपाली हास्यव्यङ्ग्यको मौलिक परम्परामा सुवानन्द दासको नाम रह्या गजनीधर म त परे तरा भरले ते भन्ने उद्गारलाई आधार मानी अगि बढाइएको छ । यस आरम्भिक चरण र उठान बिन्दुलाई १८८१ देखि १९९३ सम्मका १४० वर्षको समयावधिमा, माध्यमिक काललाई १९४० देखि १९७६ सम्म ३६ वर्षको समयावधिमा र १९७७ पछिको समयावधिलाई आधुनिक काल मानिएको छ । हास्यव्यङ्ग्यमा आधुनिकता भित्र्याउने बिन्दुका रुपमा मकैको खेती कृति र त्यसभित्र समेटिएको हामी आफ्ना देसी कुकुरभन्दा विदेसी कुकुरको धेरै मान गर्दछौँ भन्ने वाक्यलाई आधार मानिएको छ । आधुनिक काललाई २००७ देखि १६, २०१७ देखि २०३० र २०३१ द्येखि २०४५ सालसम्मलाई अलग अलग मोडमा राखी देखाइएको छ । २००७ सालपछिको मोड हालखबर, नयाँ समाज, नेपाल समाचार, गोरखापत्र र साप्ताहिक समाचारका हास्यव्यङ्ग्य स्तम्भबाट आरम्भ भएको मानिएको छ । दोस्रो मोड केशवराज पिँडालीको खैखै (२०१७) प्रकाशनबाट आरम्भ भएको मानिएको छ र भैरव अर्याललाई पनि यसै मोडमा समेट्न खोजिएको छ । तेस्रो मोड पञ्चायती व्यवस्थाको आरम्भदेखि र रामकुमार पाँडेका रचनाबाट आरम्भ भएको मानिएको छ । २०४६पछिको हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध लेखनलाई चौथो मोड नभने पनि चौथो मोड झैँ राखी समकालीन राजनीतिक विसङ्गतिका सापेक्षतामा यसका प्रात्ति र अप्राप्तिको सर्वेक्षण गरिएको छ । हास्यव्यङ्ग्य सम्बन्धी शोधकार्य उपशीर्षकमा नेपाली हास्य व्यङ्ग्य अध्ययन परम्परालाई पनि समेट्ने कोसिस गरिएको छ । पछिल्लो समयमा हास्यव्यङ्ग्य रचनाका साथै कार्टुन चित्रका माध्यमबाट सामाजिक विसङ्गतिहरूमा थि व्यङ्ग्य हुनथालेको निष्कर्ष निकालिएको छ ।
प्रतिनिधि नेपाली हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध को दोस्रो खण्डमा लक्ष्मी प्रसाद देवकोटा (१९६६–२०१६) देखि गायत्री परिरोशनी (२०३६) सम्मका ४५ जना प्रतिनिधिमूलक हास्यव्यङ्ग्य निबन्धकारका निबन्ध रचना समेटिएका छन् । साँच्चै प्रतिनिधि निबन्धकारका दुई दुई ओटा र प्रतिनिधि उन्मुख स्रष्टाका एक एक ओटा निबन्धहरू समेटिएका छन् । प्रत्येक निबन्धका अन्त्यमा ती निबन्ध कुन् स्रोतबाट लिइएका हुन् तिनको सन्दर्भ खुलाइएको छ । सङ्कलनमा समेटिएका ३६ जना निबन्धकारहरू छन् । यी स्रष्टाको नाम पढ्दा र सङ्कलित निबन्ध रचनाको अध्ययन गर्दा यस सङ्कलनले प्रतिनिधि हास्यव्यङ्य निबन्धकारलाई सकेसम्म काखा र पाखा नगरी समेटेको देखिन्छ । समेटिएका स्रष्टाको अवस्थिति स्रष्टाको उमेरको कालक्रममा रहनाले ऐतिहासिक विधिको उपयोग गरिएको छ ।
प्रतिनिधि सङ्कलनमा स्रष्टाहरूले को समेटियो र को समेटिएन भन्ने कुरालाई हेर्छन् । सम्पादन को को यो यो स्रष्टा बढी प्रतिनिधिमूलक हुन सक्छन् भन्ने कुरामा केन्द्रित हुन्छन् । पाठक वा समीक्षक भने सम्बन्धित कृति साँच्चिकै प्रतिनिधिमूलक बन्यो कि बनेन भन्ने कुरामा केन्द्रित रहन्छन् । यस सन्दर्भमा समीक्षकका आँखाबाट हेर्दा यस सङ्कलनका रचनाहरू प्रतिनिधि मूलक छन् । यसता काममा केही व्यक्ति छुटेका हुन सक्छन् र केही व्यक्तिका साँच्चै प्रतिनिधि रचना छनोट नहुन सक्छन् । यस सङ्कलनमा सम्पादक आफैँ सचेत रहेको कुरा सम्पादकीय भूमिकाबाट खुल्न आएकाले यसमा छुटेका वा सच्याउने पक्ष अर्को संस्करणमा सच्चिने कुरामा विश्वास गर्न सकिन्छ ।
प्रतिनिधि नेपाली हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध को प्रथम खण्डमा समेटिएका हास्यव्यङ्ग्यको सैद्धान्तिक सन्दर्भ र इतिसहासका सामग्र्री सम्पादकको पूर्व प्रकाशित कृति नेपाली हास्यव्यङ्ग्य (२०५८ंं) का सामग्री नै दोहोरिनुले वर्तमान अध्ययनले निर्माण गरेका आधार छुटेको र दुईटा कृतिमा एउटै सामग्री किन भन्ने प्रश्न उठाउने ठाउँ रहेको छ । केही निबन्धकारका यहाँ समेटिएका भन्दा राम्रा वा प्रतिनिधिमूलक रचना अरु पनि हुन सक्ने अर्को पक्ष बाहेक सम्पादकले अन्य खास आँैलो ठड्याउने ठाउँ दिएका छैनन् । हास्य व्यङ्ग्यको कालविभाजनमा मकैको खेतीबाट आधुनिकता भित्रिएको भन्ने मत र आधुनिक कालमा कुनै पनि नयाँमोड अर्यालका रचनाबाट आरम्भ नहुनुले केही त्रुटि जस्तो लाग्छ । यी केही पक्ष बाहेक सम्पादकले समीक्षकलाई समेत व्यङ्ग्य गर्ने ठाउँ दिएका छैनन् । विनम्रतापूर्वक लेखिएको सम्पादकीय भूमिका, शुद्ध र व्यवस्थित सम्पादन, उपयोग गरिएका सामग्रीको न्यायोचित सन्दर्भन, स्रष्टाको उमेरगत कालक्रमिक सम्मानित अवस्थिति र सकेसम्म प्रतिनिधि रचनाको छनोटले यस कृतिलाई सङ्ग्रहणीय एवम् पठनीय बनाएको छ । यस कृतिको शीर्षकीकरणबाटै कृतिभित्र के छ भन्ने कुरा खुल्ने खालको देखिन्छ । धेरै स्वादका निबन्धलाई एकै ठाऊँमा पढ्न पाइने कृतिका रुपमा यसको विशेषता जीवन्त बन्न सक्छ । सम्पादक स्वयम् समालोचना सचेत भएका हास्यव्यङ्ग्य निबन्धकार पनि भएकाले यो कृति पाठक तथा अनुशन्धाता दुबैलाई उपयोगी सिद्ध भएको छ भने सम्पादकको छवि पनि अग्लो देखिएको छ ।
कृति : प्रतिनिधि नेपाली हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध
कृतिकार : नरनाथ लुइँटेल (सम्पादक)
विधा : हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध
प्रकाशक : विवेक सिर्जनशील प्रकाशन प्रा. लि, काठमाडौँ ।
संस्करण : प्रथम,२०६५
पृष्ठ : ३००
मूल्य : रु. १७५/–
पाँचथर