नेपाली हास्यव्यङ्ग्य अनलाइन पत्रिका

नेपाली हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध परम्परामा त के निबन्धपरम्परा भै नारी हस्ताक्षरहरू न्युन छन् । एक दुई जना नारीप्रतिभाले व्यङ्ग्य निबन्धलेखनमा हात हालेका छन् । तीमध्ये एक हुन्– गायत्री लम्साल वा गायत्री परिरोशनी । चिन्नेवास–२ स्याङ्जास्थित नुवादत्त लम्साल र टीकामाया लम्सालको परिवारमा २०३६ साल असार २२ गते जन्मिएकी गायत्री लम्सालले २०६० सालमा ‘झटारो’ हास्यव्यङ्ग्य कविता सङ्ग्रह प्रकाशन गरी यस क्षेत्रमा प्रवेश गरेकी छन् । दुई वर्षपछि हास्यव्यङ्ग्य निबन्धसङ्ग्रह ‘बोकापालान’ (२०६२) लिएर आएकी छन् । स्याङ्जा क्षेत्रका गण्डकी साहित्य परिषद्, आँधीखोला साहित्य सदन, धवलागिरी साहित्य प्रतिष्ठान, गोरखा साहित्यिक मञ्च, लक्ष्मीस्मृति सामुदायिक पुस्तकालय, स्याङ्जा साहित्य प्रतिष्ठान जस्ता साहित्यिक संस्थाहरूसँग संलग्न रहँदै आएकी यी प्रतिभाले सगुन र नवअभियान जस्ता साहित्यिक र साप्ताहिक पत्रपत्रिकाको सम्पादन पनि गर्दै आएकी छन् । संस्मरण, कथा, कविता, एकाङ्की र लेखहरूमा समेत कलम चलाइरहेकी गायत्रीको मूल सिर्जनविधा भने निबन्ध बनेको देखिन्छ । उनका अर्को सङ्ग्रह पुग्ने गरी निबन्धहरू पत्रपत्रिकामा छरिएर रहेका छन् । उनले स्याङ्जाबाट ‘लिलाकुमारी साहित्य पुरस्कार (२०६०) पनि पाइकेकी छन् । अर्थशास्त्र विषयमा उच्च शिक्षा लिइरहेकी गायत्रीको साहित्यप्रतिको समर्पण र साधना निकै प्रशंसायोग्य देखिएको छ ।
‘बोकापालन’ गायत्री लम्सालको साहित्ययात्राको दोस्रो र निबन्धतर्फको पहिलो कृति हो । शीर्षक नै निकै व्यङ्ग्यात्मक देखिएको प्रस्तुत सङ्ग्रहमा सङ्गृहीत ‘आजका पुरुष र भविष्य’, ‘सासू’, ‘मतन्त्र’, ‘विद्यार्थी’, ‘जमाना’, ‘लभलेटर’, ‘माइती’, ‘फुर्सदको खेती’, ‘करेण्ट पैसाको’, ‘लोग्ने’, ‘उपहार’, ‘लाइसेन्स’ आदि शीर्षकका निबन्धले विषयवस्तुको व्यापकतालाई सोझै सङ्केत गरेका छन् । ‘बोकापालन’ पनि एउटा निबन्ध हो, यसै नाममा १३ ओटा निबन्धलाई शीर्षकीकरण गरी सङ्ग्रहका रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ । छोटा मझौला आकारका प्रस्तुत निबन्धहरू व्यङ्ग्यात्मक मात्र नभएर निकै हाँसोपूर्ण पनि छन् ।
प्रस्तुत निबन्धहरू हास्यव्यङ्ग्यात्मक मात्रै नभएर निकै चेतनामूलक देखिएका छन् । नेपाली समाजले विगत र वर्तमानसँग निबन्धकार निकै रुझेभिजेको देखिन्छ । निबन्धकारले विशेषतः नेपाली समाजको समाजिक विभेद र विसङ्गतिमाथि व्यङ्ग्य प्रहार सँगसँगै हाँसो उब्जाउने कलामा आफूलाई सफल देखाएकी छन् । प्रस्तुत निबन्धमध्ये ‘आजका पुरुष र भविष्य’, ‘बोकापालन’ र ‘लोग्ने’ले पुरुषप्रधान समाजका विषङ्गतिहरूलाई नङ्ग्याउने काम गरेका छन् भने ‘सासू’ र ‘माइती’ जस्ता निबन्धले नेपाली नारीहरूको चेतनास्तर र व्यवहारजन्य विकृतिहरूलाई नङ्ग्याएका छन् । ‘मतन्त्र’, ‘विद्यार्थी’, ‘जमाना’, ‘लभलेटर’, ‘करेण्ट पैसाको’, ‘उपहार’ र ‘लाइसेन्स’ जस्ता निबन्धहरूले सदावहार विसङ्गतिहरूलाई समाएर ठट्यौलो शैलीमा लाजमर्दो बनाउदै सुधारको अपेक्षा राखेका छन् । ‘फुर्सदको खेती’ निबन्ध भने मेहनतको कदर नहुने नेपाली संस्कृतिमाथिको गहिरो प्रहार हो । यसले विशेषतः साहित्यकारको कथाव्यथालाई औँल्याएको छ ।
गायत्री एक सचेत निबन्धकार हुन् । उनले न पुरुषलाई बाँकी राखेकी छन् न त महिलालाई । उनका निबन्ध मार्फत जति व्यङ्ग्य पुरुषवर्गलाई गरिएको छ त्यतिनै महिलालाई पनि गरिएको छ । दाइजो प्रथा र सम्पत्तिका नाममा शिक्षालाई गरिने बेवास्ताको परम्परा, महिलाको सत्रु महिला नै हुने तीतो यथार्थ, धनी भए माइती र गरिब भए पराई जस्तो ठान्ने अशिक्षित नेपाली चेलीहरूको मानसिकता, छोरो पाउने रहरमा भ्रूणहत्यासम्म हुने गरेका प्रसङ्ग आदि मात्र नभएर यन्त्रवत् जीवन बाँचेको आजको मान्छेलाई आडम्बरी र खोक्रो देखाइएको छ । यी निबन्धहरूले भ्रष्टाचार, दूराचार, अन्याय र अत्याचारजस्ता पक्षलाई केलाउने क्रममा राजनीति, शिक्षा, अर्थतन्त्र, धर्म, संस्कार र संस्कृति, इतिहास, साहित्य, सङ्गीत जस्ता सबै पक्षतिरका विसङ्गतिलाई छामेका छन् । गायत्रीको दृष्टिमा नेपाली महिला पछिपर्नुमा पुरुषभन्दा महिला बढी जिम्मेवार छन् । आपसमा खुट्टा तानातान गरेर उनीहरू तल परेका र पुरुषहरूले त्यसको फाइदा उपभोग गरिरहेको यथार्थलाई लम्सालले आत्मसात गरेकी छन् ।
हरेक निबन्धमा विभिन्न दृष्टान्तको प्रयोगले निबन्ध सरल र सहज बनेका छन् । विभिन्न उखानटुक्काको प्रयोग सहितका ठेट शब्दावलीले झन रोचकता थपेको देखिन्छ । ‘उपहार’ र ‘लाइसेन्स’ जस्ता निबन्धले नेपाली समाजमा योग्यता र गुणस्तरको मूल्य ह्रास भएको सङ्केत गरेका छन् । यी निबन्धहरू वर्तमानका चोटिला व्यङ्ग्यहरू हुन् । उनका हरेक निबन्धले समाजका खराब पक्षलाई नङ्ग्याउनु मात्र नभएर तिनीहरूलाई कायल पार्दै सुधारको अपेक्षा समेत राखेका छन् ।
समग्रमा गायत्री लम्सालको ‘बोकापालन’ नेपाली निबन्धपरम्परामा देखापरेको निकै सफल निबन्ध सङ्ग्रह हो । हास्यव्यङ्ग्य निबन्ध अझै नारी हस्ताक्षरको सङ्ग्रहको रूपमा यस सङ्ग्रहले विशेष महत्व बोकेको छ ।
कृति : बोकापालन (हास्यव्यङ्ग्य निबन्धसङ्ग्रह)/निबन्धकार : गायत्री लम्साल/प्रकाशक : आँधीखोला साहित्यसदन, वालिङ स्याङ्जा/प्रकाशन : २०६२/मूल्य १००।–/पृ. २२ + ५८ = ९० ।